Nowy Rok w Japonii, czyli Shōgatsu (正月)

Spędzając w Japonii coraz więcej czasu w okresie zimowym, w końcu zaczynam się orientować jakie są japońskie zwyczaje noworoczne, a jest ich całkiem sporo i są zupełnie inne od tajwańskich. Główną różnicą jest oczywiście to, że na Tajwanie świętuje się Nowy Rok Księżycowy, a w Japonii Nowy Rok przypada 1 stycznia, a świętowanie trwa często do 3 stycznia. 

1 stycznia jest dniem wolnym od pracy, dzieci i młodzież również mają w tym okresie wolne. Wszystkie urzędy i wiele sklepów jest zamkniętych. Japończycy w tym czasie odpoczywają, spędzają czas z rodziną lub wyjeżdżają na krótkie wakacje, np w góry na narty. Nasza wioska zapełnia się amatorami białego szaleństwa, stoki są pełne ludzi, a w sklepach puste półki. 

Zanim jednak nadejdzie pierwszy dzień nowego roku w wielu domach japońskich następuje osoji (大掃除), czyli Wielkie Sprzątanie. Jest to okazja by pozbyć się starych, nieużywanych rzeczy, a także by zaglądnąć we wszystkie zakamarki domu czy mieszkania i dokładnie je wyczyścić. W ten sposób Japończycy wchodzą w Nowy Rok z "czystą kartą".

Przed Nowym Rokiem należy również oddać wszystkie pożyczone pieniądze i zapłacić pracownikom wszystkie zaległe płatności.

Po wysprzątaniu domu i miejsca pracy, czas na wystawienie noworocznych dekoracji. Najpopularniejsze są trzy rodzaje dekoracji, można wystawiać/wywieszać wszystkie trzy albo tylko dwie lub jedną z nich. W sklepach od początku grudnia dostępne są te dekoracje, więc każdy z łatwością może się w nie zaopatrzyć. 

Pierwsza z dekoracji to shimekazari (注連飾り). Jest to dekoracja upleciona ze słomy ryżowej lub konopi z dodatkiem gałązek sosnowych i małych gorzkich pomarańczy. Dodaje się do niej również różnego rodzaju amulety:
- gałązki paproci urajiro (うらじろ), które oznaczają czystość, gdyż od spodu liść tej paproci jest biały,
- podłużne kawałki papieru wycięte w kształt zygzaka - shide (紙垂), wierzy się, że mieszka w nich moc boga, oznaczają one świętość i czystość,
- gorzka pomarańcza daidai (橙), daidai jest homofonem słowa oznaczającego 代々 "potomstwo, generację", a co za tym idzie dobrobyt.
Shimekazari chroni dostępu do domu przed złymi duchami (podobnie jak shimenawa w świątyni, o którym zaraz piszę poniżej) i zapewnia rodzinie błogosławieństwo, dobre zdrowie i bezpieczeństwo. Ozdobę tę wiesza się na głównych drzwiach wejściowych do domu.

Inną piękną dekoracją noworoczną jest kadomatsu 門松, które ustawia się po obu stronach wejścia do domu lub sklepu. Kadomatsu są zwykle wykonane z trzech kawałków bambusa o różnej długości (symbole dobrobytu), sosny (symbolizującej długowieczność) i czasami ume (gałązki śliwki, symbolizującej niezłomność). Kadomatsu są tymczasowymi miejscami zamieszkania bogów, którzy odwiedzają ludzi, by dać im błogosławieństwo, i zwykle są spalane po 15 stycznia, aby udobruchać kami lub toshigami (bóstwa) i uwolnić je.

Trzecia dekoracja to kagamimochi (鏡餅) - lustrzane mochi, czyli dwa okrągłe mochi ułożone jedno na drugim i zwieńczone albo gorzką pomarańczą, albo ozdobą reprezentującą znak chińskiego zodiaku rozpoczynającego się roku (w 2022 roku był to tygrys, a w 2023 roku - królik). 

Przenieśmy się teraz do chramów i świątyń.
W sylwestrową noc ludzie zbierają się w chramach shintoinstycznych, by podziękować za mijający rok. Przechodzą również przez specjalną okrągła bramę, by otrzymać błogosławieństwo na nadchodzący rok.

W świątyniach buddyjskich tuż przed północą zaczynają rozbrzmiewać olbrzymie dzwony/gongi - Joya no Kane (除夜の鐘). Uderza się w nie 108 razy. Liczba ta reprezentuje liczbę ludzkich pragnień, które według wiary buddyjskiej prowadzą do bólu i cierpienia. Jo 除 oznacza „wyrzucić stare i przejść do nowego”, a ya  夜 oznacza „noc”. Jest to więc idealna noc, aby zostawić starego siebie i rozpocząć nowy rok z nowymi postanowieniami. Do czasu, gdy przebrzmi 108 uderzeń, jest się gotowym, aby rozpocząć nowy rok odświeżonym, bez niczego, co by niepokoiło nasz umysł.

Hatsumode (初詣) jest to pierwsza wizyta w chramie lub świątyni w pierwszych dniach stycznia, podczas której rodzina i krewni wspólnie modlą się o pomyślność w nadchodzącym rok. Niektóre z najpopularniejszych chramów i świątyń organizują festyny ​​ze straganami, na których sprzedaje się jedzenie i talizmany z życzeniami bezpieczeństwa, pomyślności, dobrych wyników na egzaminach, powodzenia w miłości lub bogactwa.

Często kupuje się wówczas również lalki Daruma (達磨) , które są talizmanami szczęścia. Gdy kupujemy Darumę ma ona białe oczy. Dopiero po kupnie, wypowiadając modlitwę z prośbą, sami malujemy lewe oko Darumy na czarno. Symbolizuje to otwarcie naszego umysłu na cel, który chcemy osiągnąć. W ciągu roku, kiedy cel zostanie zrealizowany, malujemy prawe oko i zwracamy Darumę do świątyni. Wyrzucenie Darumy do śmieci może przynieść nieszczęście. 

Hatsuhinode (初日の出), czyli pierwszy wschód słońca w Nowym Roku. Wielu Japończyków 1 stycznia wstaje wcześnie rano i udaje się w góry lub na plażę, by cieszyć się widokiem pierwszego wschodu słońca. Modlą się wówczas o bezpieczny i szczęśliwy rok. Wraz ze wschodem słońca przychodzi Toshigami, czyli bóstwo Nowego Roku. 

Podobnie, jak w Polsce jest zwyczaj wysyłania życzeń bożonarodzeniowych (wiem, wiem zwyczaj ten pewnie powoli zanika) w Japonii jest tradycja wysyłania pocztówek noworocznych nengajō (年賀状). Wysyła się je nie tylko do krewnych i znajomych, ale również do osób, z którymi mamy powiązania businessowe.

A co Japończycy jedzą w okresie Nowego Roku?

W Sylwestra je się toshikoshi-soba (年越し蕎麦), czyli noworoczną sobę (makaron gryczany). Długi makaron reprezentuje długie życie, a łatwość, z jaką soba się łamie ma pomagać zapomnieć o trudach minionego roku.

Z kolei w Nowy Rok je się osechi Ryori (おせち料理). Jest to zestaw różnych małych dań podawanych w specjalnych pudełkach z przegródkami. Ciekawostką jest, że wśród tych dań nie ma ryżu. Każde danie reprezentuje szczególne życzenie na Nowy Rok – ikra łososia to życzenia zdrowia dla dzieci, daktylowe maki to prośba o powodzenie w nauce, a krewetki, o długowieczność.

Source: https://pinto.style

Ostatnim zwyczajem, o którym chciałabym wspomnieć jest otoshidama (お年玉), czyli koperty z pieniędzmi, które otrzymują dzieci od rodziców, krewnych i znajomych odwiedzających rodziny z dziećmi.

Image by freepik.com

Na pewno jest jeszcze wiele innych tradycji i zwyczajów noworocznych, ale te przestawione powyżej są chyba najbardziej znane. A który ze zwyczajów podoba się Wam najbardziej?