Festiwal Dziewczynek - Hina Matsuri 雛祭り

3. marca to w Japonii Święto Lalek, znane obecnie jako Festiwal Dziewczynek - Hina Matsuri (雛祭り). Jest to jeden z pięciu festiwali sezonowych go-sekku (五節句), które ukształtowały się częściowo pod wpływem filozofii chińskiej i po raz pierwszy były obchodzone w okresie Heian (794–1185). Festiwale te wypadały pierwszego dnia pierwszego miesiąca roku, trzeciego dnia trzeciego miesiąca itd. – daty te były uważane za pomyślne ze względu na podwojenie liczb nieparzystych oznaczających miesiąc i dzień. We współczesnym kalendarzu obchodzone są one 1 stycznia, 3 marca, 5 maja, 7 lipca i 9 września). W te dni odprawiane były różne specjalne ceremonie religijne oraz przygotowywano i spożywano specjalne potrawy.

Z upływem czasu w marcowe sekku zaczęto wytwarzać proste papierowe lalki zwane hitogata (人形). Lalki te były zabawkami dla dzieci z arystokratycznych rodzin, a także służyły jako katashiro (形代), czyli papierowe lalki używane w rytuałach oczyszczających.

Niektórzy historycy uważają, że Hina Matsuri wywodzi się z gry zwanej hina-asobi (雛あそび), w którą bawiły się lalkami dziewczęta z bogatych rodzin w okresie Heian. Lalki w końcu stały się zbyt piękne, aby można je było używać jako zabawek i począwszy od okresu Muromachi (XIV – XVI wiek) zaczęto wystawiać je tylko na pokaz.

Podobno współczesna wersja wystawiania lalek w domu, w którym mieszkają dziewczynki, jest połączeniem hina-asobi i nagashi-bina (流し雛), czyli zwyczaju puszczania łodzią w dół rzeki lalek z papieru lub słomy. Lalki te reprezentują niedoskonałości ich właścicielek. Hina Matsuri w obecnej formie został zapoczątkowany w okresie Edo (1603-1868). Od tego też czasu trzeci dzień trzeciego miesiąca stał się uroczystym świętem dedykowanym dziewczętom i stopniowo stał się festiwalem dziękczynienia za zdrowie i rozwój młodych dziewcząt.

3. marca nazywany jest także Momo-no sekku (桃の節句), czyli Świętem Brzoskwiń. Kwiaty brzoskwini, które według kalendarza księżycowego kwitną na początku trzeciego miesiąca, są nie tylko cenione jako zwiastuny wiosny, ale tradycyjnie uważa się, że odstraszają złe duchy.

W wielu domach na kilka dni przed Hina Matsuri wystawia się bogate dekoracje hinakazari (雛飾り) z lalkami reprezentującymi parę cesarską (内裏雛) oraz inne osoby z dworu cesarskiego. Tradycyjnie lalki są w strojach z epoki Heian i są ustawione na "stopniach" hinadan (雛壇) pokrytych czerwonym płótnem. Stopni może być nawet siedem.

Każda lalka i wszystkie elementy wystawy mają swoje określone miejsca. Na najwyższym stopniu umieszcza się cesarza (男雛) i cesarzową (女雛), pomiędzy nimi wazon z kwiatami, a z obu stron lampy bonbori (ぼんぼり). Poniżej cesarza i cesarzowej zasiadają sannikanjo (三人官女), czyli trzy dworskie damy, a pomiędzy nimi stoi mochi umieszczone na wysokich podstawkach takatsuki (高杯).

Na trzecim od góry stopniu znajduje się pięcioosobowa grupa muzyków goninbayashi (五人囃子). Każdy z muzyków trzyma inny instrument: bęben taiko (太鼓), duży bęben ootsuzumi (大皮鼓), mały bęben kotsuzumi (小鼓) i flet (笛), śpiewak (謡い方) trzyma z kolei wachlarz sensu (扇).

Na czwartym od góry stopniu znajduje się dwóch ministrów, młody Minister Prawicy (右大臣) i starszy Minister Lewicy (左大臣). Pomiędzy ministrami, na talerzykach umieszczone są mochi oraz stoliczki z miskami kakebanzen (掛盤膳). Poniżej siedzą trzej pomocnicy shichou (仕丁) lub obrońcy eji (衛士), z trzema różnymi wyrazami twarzy: jeden jest uśmiechnięty, drugi zły, a trzeci płacze. Na najniższych stopniach mogą znajdować się takie rzeczy, jak meble, broń, skrzynie i powozy.

Hina Matsuri obchodzi się nie tylko w domu, ale także w szkołach, domach kultury, a nawet przestrzeniach publicznych, gdzie eksponowane są większe wystawy lalek Hina. Podczas festiwalu odmawiane są modlitwy o zdrowie, szczęście i pomyślność młodych dziewcząt. Tradycyjnie uważa się, że lalki należy odłożyć niezwłocznie po 3 marca, aby zapobiec nieszczęściu, które mogłoby spotkać dziewczynki.

Niektóre rodziny kupują nowy zestaw lalek, gdy rodzi się pierwsza córka, podczas gdy inne przekazują hinakazari z pokolenia na pokolenie. W przeszłości nierzadko kobiety wychodząc za mąż zabierały ze sobą swój komplet hinakazari. Bez wątpienia ozdoby te stanowiły jeden z najwspanialszych i najcenniejszych przedmiotów w domu i były cenione nie tylko przez dziewczęta, ale przez całą rodzinę. Obecnie coraz mniej rodzin może pozwolić sobie na zakup, a także przechowywanie i wystawienie, dużego zestawu hinakazari, dlatego też coraz częściej widuje się mniejsze zestawy jedynie z figurkami cesarza i cesarzowej.

W czasie Hina Matsuri przygotowuje się lub kupuje specjalne potrawy i desery:

- chirashizushi (ちらし寿司) – ryż pokryty warstwą różnego rodzaju drobno okrojonego sashimi

- hishimochi (菱餅) – różowo-biało-zielone trójwarstwowe mochi

- hina-arare (雛あられ) – słodycze w czterech kolorach (brzoskwiniowym, zielonym, żółtym i białym) reprezentujących cztery pory roku

- zupa z małży (はまぐりのお吸い物)

- białe sake (白酒)

- trójkolorowe ciasta z dekoracjami cesarza i cesarzowej

Oprócz lalek i specjalnych potraw z Hina Matsuri związane są różne tradycyjne czynności i rytuały. W tym czasie gra się tradycyjną japońską muzykę, składa dekoracje origami, a czasem nawet bierze się udział w paradach lub procesjach z udziałem osób ubranych w tradycyjne stroje z epoki Heian.